نظریه جدید محققان درباره فعالیت ببر خفته ؛
احتمال فوران مجدد و روان شدن سیل ازچالش های دماوند
به گزارش بیمه خانه بر مبنای شواهد، آتشفشان شناسان، كوه دماوند را آتشفشان فعالی می دانند و وجود چشمه های آب گرم و خروج گازهای خروجی تنها شواهدی بر این گفته است، ولی احتمال فوران این آتشفشان در آینده وجود دارد؛ البته به تازگی گرم تر شدن هوا، این ˮببر خفتهˮ را با چالش دیگری مواجه كرده است، به گونه ای پارسال شاهد روان شدن سیلی در این منطقه بودیم و محققان هم اخطار دادند با ادامه یافتن این روند باید منتظر ذوب شدن یخچال های طبیعی دماوند باشیم.
به گزارش بیمه خانه به نقل از ایسنا، "دماوند" بلندترین كوه ایران و خاورمیانه و بلندترین قله آتشفشانی اوراسیاست. قدیمیان بر این باور بودند كه "فریدون" ضحاك را در آنجا، در غاری به بند كشیده و زندانی است تا وقتی كه بند بگسلد و كشتن خلق آغاز كند و سرانجام به دست گرشاسپ كشته شود. این باور هنوز برجا مانده و شنیدن صداهایی از این كوه را ناله های وی می دانند.
دماوند آتشفشان نیمه فعالی است؛ چراكه بر مبنای تعریف آتشفشان شناسان جهانی، آتشفشان های فعال آتشفشان هایی هستند كه پس از دوره "یخچالی" (۱۰ هزار سال اخیر كه دوران "هولوسن" نامیده می شود) فعال بوده اند. این آتشفشان خفته هم با یك فوران ثابت شده ۷ هزار ساله، یك آتشفشان فعال به حساب می آید و این گفته به این مفهوم است كه این آتشفشان در آینده هم می تواند فعال باشد، ولی زمان فوران و فعالیت آن برای كسی معلوم نیست و این سوال كه "زمان این فوران چه موقعی است"، محققان را وادار به انجام مطالعات بیشتر كرده است.
این مطالعات آنجا اهمیت می یابد كه به قول محققان در شعاع ۱۰۰ كیلومتری این قله آتشفشانی، ۱۶ میلیون و ۷۰۰ هزار نفر در مناطق شهری و دو میلیون و ۷۰۰ هزار نفر در مناطق روستایی ساكن هستند. از این رو انتظار می رود فعال شدن این آتشفشان بسته به جهت وزش باد، این جمعیت را تحت تأثیر قرار دهد.
بر این اساس با فعال شدن این آتشفشان یك چهارم جمعیت كشور تحت تأثیر مخاطرات آتشفشان دماوند قرار خواهند گرفت، علاوه بر آن، فعالیت های آتشفشانی، همراه با وقوع زلزله خواهد بود و از جانب دیگر در اطراف این قله گسل های زیادی وجود دارد.
دو تاریخ تولد برای ببر خفته دماوند
مطالعات آتشفشان شناسان نشان داده است حیات این آتشفشان دارای دو دوره منفك از همدیگر بوده است. در دوره اول مخروط دماوند قدیمی كه شكل گیری آن از ۱.۸ میلیون سال قبل شروع شده بود، در حدود ۴۵۰ هزار سال پیش در سمت شمال و شرق دستخوش یك فروریزش مهیب و ویرانی بزرگ شد و بر اثر آن بخش های داخلی آتشفشان در سطح زمین هویدا شد.
حالا می توان بخش هایی از دل دماوند قدیمی را كه مملو از مواد گوگردی است، در جاهایی چون دره "گزانه" از "جاده هراز" تا پناهگاه "تخت فریدون" و زیر یخچال های طبیعی "یخار" در شرق قله دماوند در سطح زمین مشاهده كرد. مواد گوگرد دار داخل این آتشفشان حالا به شكل سنگ هایی به رنگ های زرد، نارنجی و قرمز در نواحی ای چون روستای "وانا" در راه جاده "هراز" پراكنده است. این سنگ ها و خاك حاصل از آنها مملو از سولفید است كه بر اثر هوازدگی در محیط، بوی باروت متصاعد می كنند و در ضمن اسید سولفوریك طبیعی هم از آن تولید می شود.
اما ۱۰۰ هزار سال پس از آن فروریزش و فرسایش بزرگ، سازندگی مجدد این آتشفشان با برقراری فوران های جدید شروع شد و از ۴۵۰ هزار تا ۷ هزار سال قبل مخروط فعلی دماوند بر ویرانه های قبلی آن بر پا شد. به گونه ای كه دكتر جمشید حسن زاده، محقق مؤسسه فناوری كالیفرنیا و محقق آتشفشان شناسی با استناد به نتایج مطالعاتش اعلام نمود كه جریان گدازه های مربوط به ۷ هزار سال پیش در دامنه غربی دماوند در نزدیكی پناهگاه "سیمرغ" كه راه كوهنوردی است، دیده می شوند. شكل اصلی این روانه های گدازه آن چنان به خوبی حفظ شده است كه گویا همین اواخر جریان آتشفشانی رخ داده است.
اما این مطالعات در آنجایی كه قرار بود حفاری های عمقی صورت گیرد، به علت پر هزینه بودن و فقدان اعتبارات پژوهشی متوقف گردید، اما این محققان امیدوارند با سایر روش های زمین شناسی موجود بدون انجام حفاری و مغزه برداری اطلاعات مورد نظر خویش را به دست آورند.
بررسی دره هایی كه از راه فرسایش یا بریدگی رودخانه ها بوجود آمده اند و یا مناطقی كه بر اثر فعالیت گسل ها باعث اختلاف سطح شده اند، همچون نقاطی هستند كه می توانند محققان آتشفشان شناسی را برای دستیابی به لایه های زیرسطحی یاری كنند.
از این كه آیا آتشفشان نیمه خفته آتشفشان در آینده فوران خواهد داشت یا خیر، اطلاعاتی در زمینه بازگشت فعالیت این آتشفشان در اختیار نداریم. برای یافتن پاسخ سوالاتمان در این زمینه نیاز است تقویمی از فوران های ۱۰ تا ۲۰ هزار سال قبل این آتشفشان در اختیار داشته باشیم تا بتوانیم زمان فوران بعدی این آتشفشان را برآورد نماییم. این همان مطالعاتی است كه برای برآورد دوره بازگشت زلزله، انجام می شود.
حسن زاده در این باره تاكید می كند: فوران آتشفشانی كه در گذشته رخ داده و مواد آتشفشانی آن تا "نكا" پرتاب شده است، در صورتیكه در زمان ما رخ دهد، فاجعه انسانی را رقم خواهد زد؛ چون تأثیرات زیست محیطی آن گسترده خواهد بود و ویرانگری آن در دراز مدت باقی خواهد ماند؛ چراكه بر اثر فعال شدن این آتشفشان بخش های بزرگی از "البرز" در زیر قشری از خاكستر داغ مدفون می شود، چرخه طبیعی غذا مختل شده و حیات در معرض تهدید جدی قرار خواهد گرفت. از این رو مطالعات آتشفشان دماوند مطالعاتی از روی تفنن و تفریح نیست، بلكه جنبه كاربردی در سطح ملی دارد.
۵ گسل پیرامون دماوند
دكتر مهدی زارع، عضو هیأت علمی پژوهشگاه زلزله در مورد گسل های پیرامون آتشفشان دماوند، اظهار داشت: در اطراف دماوند، گسل های "مشا"، "بلده"، "لار"، "كندوان" و گسل "فیروزكوه" قرار دارند و فعالیت های آتشفشان در جابه جایی و لرزه خیزی این گسل ها و تغییر شكل زمین در جهت گسل ها بر فعالیت سامانه آتشفشانی اثر می گذارد.
به قول وی، به لحاظ نظری، هم لرزه خیزی می تواند بر فعالیت های آتشفشانی اثر بگذارد و هم فعالیت آتشفشانی می تواند روی تغییر آهنگ لرزه خیزی گسل ها اثرگذار باشد.
زارع افزود: در مورد دماوند، چون آتشفشانی فعال است و اینكه پرسیده می شود كه فعالیت های فعلی مثل خروج گاز از دماوند، آیا می تواند روی فعالیت گسل ها و لرزه خیزی و خطر زمین لرزه، اثر داشته باشد، باید اظهار داشت كه به لحاظ نظری، پاسخ مثبت است.
وی در این باره توضیح داد: در حاشیه ورقه های زمین ساختی بزرگ و در نواحی ای مانند فیلیپین و ژاپن، زمین لرزه ها و آتشفشان های زیادی رخ می دهد و علت آن، خصوصیت های زمین شناختی و فعالیت بالای لایه های زمین در آن مناطق است كه شرایطی كاملاً متفاوت با فلات ایران دارند. در كشورهای پیشرفته و از نظر ژئودینامیكی فعال، مانند آمریكا، ایتالیا و ژاپن، رصدهای مختلف هم در حوزه علم زمین شناسی و هم نصب دستگاه های مختلف مثل دستگاه های لرزه نگاری در اطراف سیستم آتشفشانی انجام می شود. این پایش های علمی به درك بهتر از نحوه فعالیت و پیش بینی فعالیت های بعدی كمك می نماید.
به قول این محقق در این مطالعات بیشتر از چند ده ایستگاه زلزله شناسی به صورت دائمی در اطراف هر كدام از این قله های آتشفشانی نصب شده و رصد دائمی انجام می شود.
زارع افزود: رصدهای دیگر مانند امكان بهره برداری از انرژی ژئوترمال (زمین گرمایی) و رصدهای آنومالی های (ناهنجاری) مغناطیسی، جاذبه، الكتریكی، سطح آب و سطح گاز و كیفیت آنها هم در این مطالعات انجام می شود. همه این مطالعات به صورت مداوم در رصدخانه هایی در ایالت كالیفرنیا در آمریكا و ایتالیا و ژاپن انجام می شود.
افزایش گرما، گرفتاری دیگر دماوند
روز چهارشنبه ۷ شهریورماه سال قبل سیل مخربی در راه دره "گزنك" به قله دماوند (دره "تلو" هم نامیده می شود) رخ داد و این مهم دو روز پس از آن هم ادامه داشت. این سیل همینطور در روستای "گزانه" باعث تخریب كامل پارك این مركز جمعیتی شد و در تلاقی با رود "هراز" و مسیر جاده هراز كه توأم با تلاطم گسترده آب گل آلود شده (به دلیل تغییر ۹۰ درجه ای مسیر)، به باغات منطقه گزنك صدمه وارد كرد.
از نظر ریخت شناسی مسیل این رویداد، مسیر عبوری سیل، دره نه چندان وسیع گزنك به قله "دماوند" در محدوده بخش "لاریجان" استان مازندران بوده كه این مسیر دسترسی به قله دماوند از یال شرقی است و به حالت كمانی از قله به سمت شرق و جنوب شرق تا جاده هراز و رودخانه هراز ادامه دارد. در میانه این جریان، دره مسیر رودخانه محلی "تلخاب" قرار دارد كه مسیر سیل هم در جهت همین رودخانه بوده است.
مسیر سیل شهریور ۹۷
مسیر رودخانه از "گزنك" در كناره جاده هراز تا قله دماوند كه مسیر آبراهه ای مشرف به گزانه و گزنك را تشكیل می دهد، دارای طولی معادل ۱۳ كیلومتر است.
دلیل جاری شدن سیل در دماوند، افزایش دما در ارتفاعات قله دماوند در تیرماه سال قبل اعلام شد، به گونه ای كه بر مبنای داده های سازمان هواشناسی در تیرماه سال قبل دمای قله دماوند ۴ درجه بالاتر از میانگین بوده است. این افزایش دما به اندازه ای بود كه اوایل شهریور و روز وقوع سیل دما در ارتفاع ۳ هزار كیلومتری به ۳۵ درجه رسیده بود.
گروهی از محققان این حوزه پس از وقوع سیل به قله دماوند صعود كردند و در قله صدای شدیدی شنیدند و بررسی های آنها نشان داد این صدا ناشی از ریزش دیواره یخی دره "یخار" بوده است.
به علت گرمای بی سابقه در قله دماوند در مرداد ماه سال قبل حجم قابل توجهی از یخچال های طبیعی دماوند ذوب شد و همین امر سبب شد كه بعضی از اهالی منطقه و كارشناسان، فعال و گرم شدن آتشفشان دماوند را دلیل ذوب یخچال های دائمی فرض كنند.
این در شرایطی است كه به قول دكتر جلیل قلمقاش، دانشیار پژوهشكده علوم زمین با اشاره به اینكه هیچ داده مستندی در ارتباط با حركت ماگما در اعماق دماوند و گرم شدن مخروط آتشفشانی عرضه نشده است، اضافه كرد: بعد از ارسال این خبر ضمن بررسی داده های سازمان هواشناسی مشاهده شد كه منطقه دماوند در تابستان سال قبل تقریباً ۵۰ تا ۶۰ روز دمای بالاتر از میانگین بیشینه و كمینه سال های گذشته را داشته و تداوم روزهای گرم تابستان ۹۷ سبب ذوب یخچال های دماوند شده است.
روند گرم شدن دماوند در ماه های خرداد، تیر، مرداد و شهریور ۹۷
قلمقاش با اشاره به آب شدن یخچال های طبیعی در ارتفاعات "توچال" و "دنا"، تصریح كرد: این ارتفاعات آتشفشانی نیستند، ولی با این وجود ذوب یخچال های طبیعی در این مناطق هم به علت گرم شدن كلی هوا مشاهده و ثبت شده است.
فرضیه جدید محققان ایرانی و فرانسوی درباره دماوند
دكتر مهدی زارع، استاد پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله و عضو وابسته شاخه زمین شناسی فرهنگستان علوم هم در گفتگو با ایسنا با اشاره به اتاقك ماگمایی آتشفشان دماوند، توضیح داد: اتاقك ماگما در حداقل ژرفای ۳ هزار متری در قله دماوند واقع است و بررسی آن به این علت اهمیت دارد كه جا به جا شدن ماگما می تواند با فشار به سنگ های در برگیرنده ماگما راهی را برای خروج ماگما به سطح زمین ایجاد كند. ضمن آنكه نزدیك شدن ماگما به سطح زمین می تواند به داغ تر شدن ناحیه ای در سطح زمین در محدوده سامانه آتشفشانی دماوند بینجامد.
وی از اجرای طرح مطالعاتی مشترك بر روی آتشفشان دماوند اطلاع داد و تصریح كرد: حالا پژوهش هایی با همراهی مؤسسه و رصدخانه علوم زمین "استراسبورگ" فرانسه و با هدایت و همكاری مشترك من و دكتر "ژك هیندرر" (Jacques Hinderer) استاد و پژوهشگر برجسته "گرانی سنجی" در حال اجرا می باشد.
به قول این محقق، نتایج اولیه این مطالعات نشان می دهد كه ناهنجاری های مغناطیسی و گرانشی به صورت روند شمالی -جنوبی در پیرامون قله در ژرفای ۳ تا ۷ كیلومتری وجود دارد.
وی در این باره توضیح داد: مواد مذاب (ماگما) از طریق شكستگی ها به علت چگالی كمتر نسبت به سنگ های در برگیرنده پیرامون خود به سمت بالا حركت می كند. زمانی كه ماگما نمی تواند به بیرون از اتاقك راه بیابد، فشار با افزایش جابه جایی در شكستگی ها می تواند رخ دهد.
زارع تصریح كرد: این امر یكی از منشاهای تولید و رخداد خردلرزه ها در محدوده قله آتشفشانی است.
عضو هیأت علمی پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی با اشاره به اینكه موقعیت اتاقك های ماگما را می توان با مطالعات لرزه شناسی مشخص كرد، خاطرنشان كرد: امواج لرزه ای ناشی از زمین لرزه در ماگما با سرعت كمتر از سنگ های پیرامونی عبور می كنند و این تغییر سرعت امواج لرزه ای كه از جنس امواج صوتی هستند، می تواند محل و موقعیت دقیق اتاقك ماگمایی را برای ما مشخص نماید.
وی در پاسخ به این سوال كه آیا سیل هفته اول شهریور ۹۷ گزنك كه به صورت سیلاب ناگهانی باعث خسارت شد، می تواند با فعالیت های ماگمایی كوه آتشفشان دماوند ارتباط داشته باشد یا خیر، پاسخ داد: هفته اول شهریور ۹۷ در دره "هراز" و پیرامون قله دماوند باران نبارید؛ ولی نخستین مشاهدات، ذوب بخشی از یخ های دماوند در ارتفاع ۳ هزار متری و در نتیجه وقوع سیل های ناگهانی را به دنبال داشت.
زارع تصریح كرد: نخستین ارزیابی ها دلیل این ذوب شدن را گرم بودن هوای مازندران و ناحیه پیرامون قله دماوند در تابستان ۹۷ (حدود ۲ تا ۳ درجه بیشتر از متوسط سال های دیگر) بیان می كرد. ازاین رو در یكی از دره های قله دماوند، یخ ها آب شدند و این مورد سبب ایجاد سیل شد.
وی در عین حال از بررسی فرضیه جدیدی در این زمینه اطلاع داد و در این باره توضیح داد: فرضیه دیگری كه حالا مشغول بررسی آن هستیم، گرم تر شدن سطح زمین (در ناحیه قرارگیری یخچال ها) به علت جابه جا شدن مواد مذاب در اتاقك ماگمایی و احتمالاً در جهت شكستگی هایی است كه با روش های ژئوفیزیكی پی جویی شده اند.
به قول زارع، بر طبق این فرضیه جابه جایی مواد مذاب آتشفشان دماوند منجر به ایجاد پدیده های مختلف همچون ذوب یخ ها و یخچال ها و سیل "گزنك" شد.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب